Budowanie wysokiej samooceny jest zjawiskiem normalnym i naturalnym dla każdego z nas. Chcemy być dobrze oceniani i odnosić sukcesy. Narcyzm jest natomiast zjawiskiem różnie rozumianym. Wiadomo, że mocno nasilone cechy narcystyczne powodują krzywdzenie innych i pozbawienie wewnętrznej moralności. Dodatkowo, zaburzeniem narcystycznym łączy się wiele mitów i stereotypów.

Czym jest narcystyczne zaburzenie osobowości?

Osoby narcystyczne specjalnie będą dążyły do sytuacji wywołujących dumę i podziw innych. W przypadku zaburzenia chodzi o intencję – duma i podziw jest głównym motywatorem działania. Celem osób narcystycznych może być też dominacja w związku. Podstawowymi cechami wyróżniającymi narcystyczne zaburzenie osobowości jest:

• poczucie własnej wielkości
• potrzeba bycia podziwianym
• brak empatii

Posiadanie pewnych cech narcystycznych nie świadczy o występowaniu zaburzenia osobowości. Osoba zdrowa może mieć część cech osobowości narcystycznej bez występowania zaburzenia. Kiedy cechy są lekko nasilone – mamy do czynienia z rysem narcystycznym. Kiedy narcyzm występuje w mniejszym natężeniu, osoby te mogą dobrze funkcjonować w relacjach czy w pracy.

Przyczyny zaburzenia narcystycznego

Zaburzenie narcystyczne jest w bardzo dużym stopniu dziedziczne. W przypadku tego zaburzenia mówi się o wzajemnym działaniu czynników biologicznych (genetycznych) i środowiskowych (socjalizacja). Jeśli chodzi o doświadczenia z dzieciństwa w relacji z rodzicami, to w zależności od teorii będzie to rodzic:

• wymagający, oczekujących sukcesów od dzieci, przeceniający swoje dziecko
• zimny, niewspierający, kontrolujący, dziecko musi coś osiągnąć, by być zauważone

Może to oznaczać, że nie ma jednego wyjaśnienia powstawania zaburzenia narcystycznego i rożne drogi mogą do niego prowadzić.

Osoby, które rodzą się z pewnymi cechami temperamentu (duża wrażliwość na nagrody i pozytywne wzmocnienia) mogą stać się nadmiernie zależne od nagradzających stymulacji również w dalszym życiu. Jeśli osoby z takim temperamentem mają przykre doświadczenia (np. dorastanie w dysfunkcyjnej rodzine), mogą wytworzyć nadmierną zależność od zewnętrznych potwierdzeń ich wartości. Dzieci te mogą stać się nadmiernie zależne od otrzymania potwierdzenia swojej wyjątkowości, jeżeli znajdą się w warunkach temu sprzyjających.

Klasyfikacja zaburzenia narcystycznego

DSM-5 jest obowiązującą obecnie klasyfikacją zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Znajdziemy tam charakterystykę zaburzeń osobowości, które opisują wzór zachowań i doświadczanych emocji, odbiegający od tego, co jest oczekiwane w danym kręgu kulturowym. Jest to stały wzorzec zachowania – pojawia się przez praktycznie całe życie w różnych okolicznościach. Kategoria ta jest podzielona na grupy. I tak, w grupie B nazwanej przewrotnie „carpe diem”, znajdziemy osobowość narcystyczną: „Skoncentruj na mnie całą swoją uwagę. Mój rozkaz jest twoim życzeniem”.

Narcyzm – 9 kryteriów diagnostycznych

Aby mówić o zaburzeniu narcystycznym musi być spełnione co najmniej pięć z dziewięciu kryteriów diagnostycznych:

1. wielkościowe przekonania co do swojej wartości – przecenianie swojej wartości; przechwalanie; przekonanie, że inni równie mocno doceniają osiągnięcia; zawiedzenie, kiedy osiągnięcia nie wiążą się z zachwytem i podziwem; niedocenianie wkładu innych
2. pochłonięte wyobrażeniami o nieograniczonych zdolnościach – sukces, władza, doskonałość, piękno, idealna miłość – częste myślenie o tym, fantazjowanie; porównywanie się ze znanymi i wysoko postawionymi osobami
3. przekonanie, o byciu kimś wyjątkowym, kimś niepowtarzalnym – rozumiane przez osoby lub instytucje o bardzo wysokim statusie społecznym, zdolne do przebywania w towarzystwie osób o wyjątkowej pozycji/wyjątkowe osoby; twierdzą, że mają do czynienia z najlepszymi i wyjątkowymi osobami i najbardziej szanowanymi instytucjami
4. nadmierna potrzeba bycia podziwianym – bardzo krucha samoocena uzależniona od tego, jak widzą ją inni; potrzeba uwagi, bycia docenionym przez innych, często bywa niezaspokojona, wywołuje to rozczarowanie, frustrację czy wściekłość
5. potrzeba bycia uprzywilejowanym – irracjonalne oczekiwanie bycia szczególnie traktowanym; zakładanie z góry, że oczekiwania zostaną spełnione; uważają swoje potrzeby i sprawy za ważniejsze niż potrzeby i sprawy innych ludzi; oczekują, że zostaną potraktowane wyjątkowej niż inni
6. relacje interpersonalne opierają się głównie na wykorzystywaniu innych – wykorzystywanie innych do osiągnięcia własnych celów w sposób zamierzony lub mimowolny, wynikający z poczucia bycia uprzywilejowanym i braku wrażliwości na potrzeby i emocje innych ludzi; głęboko przekonane o tym, że należy im się takie traktowanie; oczekują od innych poświęceń, przeciążają swoimi oczekiwaniami – przekonanie o zasługiwaniu na wyjątkowe traktowanie
7. brak zdolności do współodczuwania – niechęć do rozpoznawania lub identyfikowania się z uczuciami i potrzebami innych ludzi; ogólny brak empatii; trudność w zrozumieniu pragnień, potrzeb, emocji innych; mogą nie zdawać sobie z tego sprawy, że słowami i uwagami ranią innych; w kontaktach z innymi są odbierane jako zimne, mało wrażliwe, niezdolne do odwzajemniania i zauważania uczuć i emocji
8. poczucie zazdrości/przekonanie, że inni im zazdroszczą – niechętnie słuchają o sukcesach i osiągnięciach innych ludzi, ponieważ mają przekonanie, że to one bardziej na to zasługują, wywołuje to złość i/lub zazdrość; mogą w nieprzyjemny sposób wypowiadać się o osiągnięciach innych: umniejszać, zwłaszcza kiedy te osiągnięcia były źródłem podziwu, pochwał – dokładnie tego, czego osoba narcystyczna potrzebuje najbardziej
9. zachowania aroganckie i wyniosłe – bycie snobistycznym; pogarda wobec innych ludzi; zachowania protekcjonalne; narzekanie na jakość, np. usług i nieuprzejmość do osób, które te usługi wykonują

Funkcjonowanie osoby narcystycznej

Narcyzm wiąże się z ogromnymi ambicjami. Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości mogą osiągać duże sukcesy zawodowe. Jednak kolejne osiągnięcia nie są w stanie zapełnić wewnętrznej pustki. Dodatkowo brak umiejętności przyjmowania krytyki i radzenia sobie z porażką może być utrudnieniem w wielu zawodach i przeszkadzać w drodze do upragnionego sukcesu. Jest to przyczyną kolejnych przykrych doświadczeń. Często może dochodzić do wewnętrznej izolacji osób narcystycznych. Wstyd, brak sukcesu i okrutna samokrytyka mogą prowadzić do pojawiania się zaburzeń depresyjnych i nadużywania substancji psychoaktywnych.

Osoba narcystyczna chcąc chronić swój wizerunek posługuje się zaprzeczeniem, stosowaniem podwójnych standardów i przypisywaniem wyolbrzymionych cech sobie lub innym. Tak intensywne zabieganie o bycie w centrum uwagi przy zaburzeniu narcystycznym służy ukryciu głębokiego poczucia niższości. Osoba ta nie działa jednak z pełną premedytacją – nie jest w pełni świadoma własnego postępowania.

Negatywne zachowania osoby narcystycznej najbardziej wybrzmiewają, kiedy jest się ich obserwatorem. Osoby narcystyczne są bardzo podatne na zranienie i krytykę, a kiedy coś im się nie udaje – przeżywają ból. Każda porażka często widziana jest jak koniec świata i niszczy poczucie własnej wartości. Przeżywają poczucie upokorzenia, bezwartościowości i pustki. Na zewnątrz te uczucia u osoby narcystycznej są widoczne jako wściekłość czy irytacja.

Problematyka zaburzenia narcystycznego

Problemem narcyzmu to nie tylko klasyfikacja, ale też występowanie tego zjawiska u ludzi jako rys pewnych cech. Istnieją osoby narcystyczne, które nie spełniają kryteriów zaburzenia osobowości, ale również posiadają cechy narcystyczne. Z zewnątrz mogą robić wrażenie nieśmiałych, zawstydzonych, niepewnych siebie, ale również pochłonięte fantazjami o własnej wartości i towarzyszy temu ogromny lęk przed porażkami i krytyką.

Występują różne rodzaje podziału narcyzmu:

• gruboskórny i cienkoskórny
• jawny i niejawny
• wielkościowy i wrażliwy

Poczucie własnej wartości jest tak naprawdę mocno zaniżone u osób narcystycznych. Jest też lokowane zewnętrznie. Jeśli taka osoba odnosi sukcesy to oznacza dla niej, że jest wartościowa. Natomiast jeśli nie odnosi sukcesów – czuje się bezwartościowa. Często jest to nieuświadomione przekonanie ukryte pod całą fasadą zbudowaną z osiągnięć, sukcesów, bogactwa…

Leczenie zaburzenia narcystycznego

Jak i w przypadku pozostałych zaburzeń osobowości, leczenie polega na psychoterapii szczególnie psychodynamicznej i psychoanalitycznej. Spowodowane jest to podstawowym znaczeniem analizy relacji terapeutycznych w używanych modelach terapii. Wsparcie farmakologiczne może towarzyszyć psychoterapii, ale będzie działało na zasadzie doraźnego zwalczania objawów współchorobowych (np. pogorszenia samopoczucia, lęku, depresji, gwałtownych zmian nastroju). Stosowanie farmakoterapii może złagodzić odczuwane cierpienie, jednak nie rozwiązuje trudności narcystycznego zaburzenia osobowości.

Osoba narcystyczna najczęściej zgłasza się na terapię z powodu depresji spowodowanej odrzuceniem przez innych, blokowaniem realizacji celów, brakiem poczucia wielkości czy problemami w utrzymaniu związków. Często też pojawiają się problemy z uzależnieniami od substancji psychoaktywnych. Psychoterapia w przypadku zaburzenia narcystycznego może polegać na interwencjach grupowych (pacjenci o podobnych problemach mogą dostrzec u innych swoje nieprawidłowe wzorce i próbować je zmieniać) i indywidualnych. Te drugie są szczególnie trudne, ponieważ osoby narcystyczne mają problem z zaufaniem psychoterapeucie i posiadają niską motywację do zmian.

Wsparcie psychoterapii psychodynamicznej

Jeśli czujesz niechęć innych wobec Ciebie, masz problemy w życiu prywatnym i zawodowym, a Twoje cechy pokrywają się z kryteriami diagnozy – nie jesteś sam lub sama. Nasze psychoterapeutki pracują w nurcie psychodynamicznym i psychoanalitycznym, a ich gabinety znajdziesz w Warszawie, Pruszkowie i Piastowie oraz online. Pamiętaj, nie jesteś swoim zaburzeniem osobowości. Zmiana może być dla Ciebie dobra.

Adres Gabinetów:
Centrum Psychoterapii Pruszków – “ADIUTA”
05-800 Pruszków,
Górna 19

Psychoterapeuci, psycholodzy – Warszawa Centrum
Aleje Jerozolimskie 83/20
02-001 Warszawa

Psychoterapeuci, psycholodzy – Warszawa – Ursynów
Migdałowa 10/52
02-796 Warszawa

Dane firmowe:
NIP: 7352565963 , REGON: 361169819